گهواره تمدن (انگلیسی: Cradle of civilization) به مناطق گفته می‌شود که بر اساس شواهد باستانشناسی محل ظهور و رشد نخستین تمدنها بوده‌اند. تمدن، که از واژه مدن به معنای شهر گرفته شده‌است، اساساً به معنی شهرنشین بودن است و ظهور تمدن ارتباطی تنگاتنگ با ظهور شهرها و هنر شهرنشینی است. تمدن‌های اولیه در قاره آسیا و در نزدیکی دره-رودهای بزرگ شکل گرفته‌اند.
بر اساس مقبول‌ترین نظریه حاضر، چندین گهواره‌های تمدن مستقل از هم وجود داشته‌اند، ولی تمدن میان‌رودان در هلال حاصل‌خیز و تمدن مصر باستان در مجاورت رود نیل را نخستین آن‌ها دانسته‌اند. از دیگر گهواره‌های تمدن در آسیا باید از تمدن رود سند در شبه‌قاره هند و تمدن رود زرد در چین نام برد. اینکه تا به چه اندازه بین گهواره‌های تمدن در آسیای غربی (خاور نزدیک) و آسیای شرقی (خاور دور) ارتباط و تأثیرگذاری وجود داشته محل مناقشه است. همچنین باور بر این است که تمدن‌های آمریکای میانه در مکزیک امروزی و نورته چیکو در پروی امروزی به صورت مستقل از تمدن‌های آسیایی به وجود آمده‌اند.
نظریه‌ای دیگر در این مورد بیان می‌دارد که هلال حاصل‌خیز در آسیای غربی تنها گهواره تمدن بوده‌است و دیگر پنج تمدن باستان با تأثیر از تمدن میان‌رودان شکل گرفته‌اند.
اصطلاح گهواره تمدن در نوشته‌های مختلف برای اشاره به مناطق مختلف به ویژه خاور نزدیک باستان، هلال حاصل‌خیز، آناتولی، شام، و ایران به کار گرفته شده‌است. در بسیاری موارد از یونان باستان به عنوان «گهواره تمدن غرب» نام برده شده‌است.
